Zanim tryptyk znalazł się w Gdańsku

Słynny obecnie tryptyk Hansa Memlinga „Sąd Ostateczny” został zamówiony około 1468 r. w Brugii przez pochodzącego z Florencji bankiera, Angelo Taniego. Ołtarz miał trafić do prywatnej kaplicy w Badia Fiesolana Angelo Tani i jego właśnie poślubionej małżonki Catariny Tanagli. Zamiast tego w wyniku burzliwych okoliczności znalazł się w Gdańsku i zawisł w kościele mariackim. 

Cała historia zaczęła się dużo wcześniej, mianowicie w 1462 r., gdy w swój pierwszy rejs z francuskiego portu La Rochelle, nad Zatoką Biskajską (zatoką Oceanu Atlantyckiego) wyruszyła do Gdańska, z ładunkiem soli atlantyckiej na pokładzie, wielka karawela „Pierre de la Rochelle”. Trójmasztowa jednostka była naprawdę duża, długa na ponad 50 metrów, a szeroka na ponad 12 metrów, mogła na swój pokład zabrać nawet 350 osób. Jej właścicielem był kupiec z La Rochelle Pierre Beuf, a kapitanem Aymar Beuf. Wiosną 1462 wielka karawela dotarła do Gdańska, ale na skutek sztormowej pogody uległa bardzo poważnemu uszkodzeniu, złamany głównym masz, upadając zniszczył część konstrukcji statku. Na ponad 9 lat „Pierre la Rochelle” zatrzymał się na Motławie. W 1463 r. kapitan Aymar wyruszył w drogę do La Rochelle, pozostawiając w Gdańsku jako zastępców Pierra Bizarta i Pierra de Nantes. Po śmierci Pierra Bizarta to Pierre de Nantes troszczył się o karawelę, w 1464 r. podejmując dramatyczną decyzję zastawienia jej gdańszczanom by pokryć rosnące koszty remontu. Tymczasem w wyniku skomplikowanych okoliczności karawela stała się własnością francuskiego króla Ludwika XI ale gdańszczanie odmawiali wydania statku, domagając się bezskutecznie zwroty zastawnych sum. Karawela, na której z powodu tego impasu przerwano remont niszczała przez kolejne lata aż w 1470 r. podjęto dramatyczną decyzję usunięcia jej z Motławy, oceniając jako zbutwiałą i grożącą ruchowi innych statków. Wybuchła jednak wojna Hanzy (do której należał też Gdańsk) z Anglią i podjęto decyzję by przebudować karawelę na okręt. Wczesną jesienią 1471 r. wielka karawela nazwana teraz „Peter von Danzig”, wyruszyła pod dowództwem gdańskiego rajcy Berndta Pawesta by walczyć z Anglikami. Po ponad rocznej służbie na morzu Berndt Pawest zniechęcony niepowodzeniami nakłonił radę miasta Gdańska by zastąpił go gdański kaper Paul Beneke. Był on już dobrze znany z morskich akcji zakończonych sukcesami. 

Tymczasem wczesną wiosną 1473 r. z portu w Pizie w swój kolejny rejs wyruszyły dwie galery (napędzane wiosłami i żaglem), większa „św. Mateusz” i mniejsza „św. Jerzy”, stanowiły one własność Medyceuszy, ale operowały pod banderą księstwa Burgundii. Z poprzednich rejsów wiadomo było, że zwykle przewożą ładunek cennego minerału – ałunu, służącego min. do zachowania barw tkanin; kosztowności i luksusowe tkaniny. Kierowały się najpierw na kanał Zwin , łączący Brugię z Morzem Północnym, tam były przeładowywane – zabierał min. sukno flandryjskie i płynęły na Tamizę by dostarczyć towary do Londynu i następnie wrócić do Pizy. Tak miało być i tym razem, statki zawinęły do Zwin, gdzie za ich załadunek był odpowiedzialny Tommaso Portinari, to wówczas zapewne w ładowni jednej z galer znalazł się przeznaczony dla Taniego ołtarz. 

27 kwietnia 1473 r. obie galery kierujące się do Anglii, zostały na wysokości Dunkierki zaatakowanego przez dowodzącego wielką karawelą „Peter von Danzig” Paula Benkego. Doszło do bitwy morskiej, galera „Św. Jerzy„ zaczęła uciekać, obierając kurs na Southampton, gdzie bezpiecznie dotarła 29 kwietnia. Atak Paula Beneke skoncentrował się na większej galerze „Św. Mateusz„ , doszło do abordażu, na pokładzie florenckiej jednostki padli zabici (8-13) oraz ranni. Paul Beneke zajął galerę, obsadził ją swymi ludźmi i skierował się do Hamburga. Nie zatrzymał się tam jednak, lecz w pobliskim Stadt. Gdański kaper podzielił łupy między załogę i zaciężnych, a obraz przedstawiający „Sąd Ostateczny” przekazał do kościoła NMP w Gdańsku.

Akcja Paula Beneke wywołała międzynarodową reakcję, zwłaszcza ze względu na cenny ładunek, zwierający tkaniny, kosztowności, złote monety, ałun – wszystko szacowane na 30 – 40 tysięcy florenów. Lista strat wymieniała też dwa obrazy (dziś sądzimy, ze jedne z nich to właśnie Sąd Ostateczny, drugi nie jest znany). Wśród poszkodowanych działaniami Paula Beneke znaleźli się oprócz licznych włoskich kupców, książę Burgundii Karol Śmiały, papież Sykstus IV oraz Medyceusze.

Karol Śmiały, do którego skarżyli się poszkodowani kupcy włoscy i angielscy wysłał do Paula Beneke listy wzywające go do zwrotu galery i ładunku. Bezskutecznie, Paul przesłuchiwany w Hamburgu tłumaczył, że dysponował listem kaperskim pozwalającym mu atakowanie wrogich hanzeatom statków, a za takie uznał także galery przewożące jego zdaniem towar należący do Anglików. Ostatecznie takie tłumaczenie przyjęto. Paul Beneke zmarł w 1477 r. i już nie dotarło do niego pismo papieża Sykstusa IV wzywający do zwrotu zagarniętych dóbr, lub wypłacenia za nie odszkodowania, zwłaszcza za kosztowności, ałun i tkaniny. Obrazem wówczas nikt specjalnie się nie interesował.